Geen dialect
Veel mensen denken dat het Limburgs, net als het Brabants een dialect is, maar niets is minder waar. Het Limburgs is vanaf 14 februari  1997 officieel door de Nederlandse regering als vreemde taal erkend.¹ Eigenlijk is het Limburgs een verzameling van allerlei dialecten, die samen het kenmerk hebben dat ze te beschouwen zijn als een aparte taalgroep, los van het Nederlands. Den Haag heeft deze verzameling de Limburgse taal genoemd, toen Limburgers om erkenning vroegen. Op onderstaande kaarten zie je de dialecten die onder het Limburgs vallen.

 

Gebieden
De grenzen van het Limburgs zijn een stuk gemakkelijker te bepalen dan van het Brabants. Wat wel apart is, is dat de grenzen niet alleen bepaald zijn op grond van de taal. Daarom is besloten om de grenzen van het Limburgs samen te laten vallen met de provinciegrenzen.  Alle dialecten die binnen de grenzen van de provincie Limburg vallen, horen dus bij het Limburgs. ²In een klein gedeelte van België en Duitsland wordt ook Limburgs gesproken, zoals op het onderstaande kaartje te zien is.


Aantal sprekers
Het aantal sprekers van het Limburgs is niet bekend, wel weten we dat de provincie Limburg 1.127.805 inwoners telt en dat het overgrote deel hiervan de taal spreekt.³ Wel is het zo dat Nederlands bij velen de moedertaal is en Limburgs de tweede taal. Limburgssprekenden zijn ook Nederlandssprekenden.⁴

Ouderdom
De dialecten binnen Limburg zijn uit dezelfde tak ontstaan als het Nederlands en Duits. Het zijn alleen geen afgeleiden van het Nederlands of van het Duits, de dialecten hebben namelijk een zelfstandige ontwikkeling gehad die los stond van deze twee talen. Dit zie je als je kijkt naar de kenmerken van het Limburgs. Sommige kenmerken zijn hetzelfde als bij het Nederlands, sommige hetzelfde als bij het Duits, maar er zijn ook kenmerken die met geen van beide verbanden hebben. Vanwege deze afstamming is het Limburgs even oud als het Duits, Nederlands, Fries en alle andere dialecten die geen standaardtaal zijn geworden. Maar de precieze leeftijd is niet vast te stellen, een taal wordt namelijk pas opgemerkt als ze in geschreven vorm bestaat. Wel weten we dat het oudste ons bekende Limburgs vanaf ongeveer 1170 voorkomt. Dit is van het werk van Henric van Veldeke.⁵

Kenmerken
In het Limburgs wordt veel gebruik gemaakt van de umlaut, en ook krijg je bij verkleinwoorden een klankverandering bijv. tas-teske. Wat ook verschilt met het Standaardnederlands is dat het Nederlands alleen de- en het- woorden kent, maar het Limburgs heeft drie soorten: mannelijke, vrouwelijke en onzijdige zelfstandig naamwoorden. Ook heeft het Limburgs veel een -ch klank waar het Nederlands een -k heeft. Dan is er nog de zinsmelodie, deze is heel anders dan het Nederlands, maar ook anders dan het Duits. Zo gaat een vragende zin bijvoorbeeld, veel minder omhoog aan het einde dan bij het Nederlands.⁶

Toontaal
Wat heel bijzonder is aan het Limburgs, is dat het een toontaal is. Dit betekent dat je bij de meeste dialecten van het Limburgs betekenisverschillen aan kunt geven door één lettergreep op verschillende manieren uit te spreken. Dit noemen ze in Limburg ook wel Meijel-Well.⁷ Bijvoorbeeld als je ‘bein’ langgerekt uitspreekt, weten Limburgers dat het over maar één been gaat. Maar als je het kort en krachtig uitspreekt, zoals je eigenlijk in het Nederlands doet, dan wordt het meervoud en heb je het dus over meerdere benen.
Toontalen komen niet veel voor in Europa, daarom is het best bijzonder dat wij in Nederland wel een toontaal hebben, het Limburgs.

[1] 'Is het Limburgs een taal of een dialect?Of is het een verzameling van vele dialecten?', www.limburgsedialecten.nl.
[2] 'De grenzen van het Limburgs', www.limburgsedialecten.nl.
[3] 'Inwoners van provincie Limburg vergeleken met heel Nederland', www.plaats.nl.
[4] 'Ondervindt het Nederlands er schade van dat het Limburgs een streektaal is?', www.limburgsedialecten.nl.
[5] 'Ouderdom van het Limburgs', www.limburgsedialecten.nl.
[6] 'Welke kenmerken hebben de Limburgse dialecten?', www.limburgsedialecten.nl.
[7] 'Welke kenmerken hebben de Limburgse dialecten?', www.limburgsedialecten.nl.